W obronie krajobrazów

Jak skutecznie zadbać o otaczającą nas przestrzeń?

Przyjęty przez sejmik „Audyt krajobrazowy województwa wielkopolskiego” to nowe narzędzie ochrony i kształtowania krajobrazu. Dokument zawiera cenne wskazówki i rekomendacje dla samorządów, np. gmin, opracowujących miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego.

– Krajobraz, będąc nieodzownym elementem życia ludzi i stanowiąc kulturowe, przyrodnicze i społeczne dziedzictwo, jest kluczowym elementem dobrobytu społeczeństwa – wyjaśnia wicemarszałek Wojciech Jankowiak. – Otaczająca nas przestrzeń była od zawsze istotnym czynnikiem lokalizacyjnym w wymiarze osadniczym oraz gospodarczym i nadal pozostaje szczególną wartością, która – jako dobro wspólne – wymaga uwagi i odpowiedzialności od nas wszystkich.

O tę przestrzeń trzeba dbać. Jak to najlepiej zrobić?

Chronić przed ludźmi

Jednym z narzędzi są dokumenty planistyczne, które określają m.in., co i gdzie wolno zbudować, jakie tereny należy wyłączyć z zabudowy, które cenne (przyrodniczo, historycznie, widokowo) obszary powinniśmy chronić. Takie opracowania porządkują rozwój gmin, dają samorządowcom wskazówki do prowadzenia odpowiedzialnej polityki przestrzennej, zabezpieczają „bezbronną” przyrodę przed nadmierną ingerencją ze strony człowieka.

Na najniższym szczeblu samorządu, w gminach, taką funkcję pełnią miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego oraz studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Tam, zwłaszcza w MPZP, szczegółowo zapisano wymogi dotyczące zabudowy na danym obszarze, np. wysokość obiektów, linie zabudowy, tereny dróg, procent powierzchni biologicznie czynnej.

27 marca sejmik przyjął inny dokument, przygotowany przez Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego w Poznaniu „Audyt krajobrazowy województwa wielkopolskiego”, który ma wzmocnić ochronę przestrzeni z poziomu regionalnego. Wspomniane opracowania planistyczne gmin będą musiały uwzględniać zapisy „Audytu…” i zostać uzgodnione pod tym względem z zarządem województwa.

– To pierwsze tego typu opracowanie w kraju. Wnioski i rekomendacje sformułowane w audycie krajobrazowym będą miały swoje odzwierciedlenie w dokumentach planistycznych poziomu regionalnego i lokalnego. Nie narzucamy jednak gminom konkretnych rozwiązań, dajemy raczej wskazówki i podpowiadamy, które z cennych przestrzeni należałoby chronić – precyzuje dyrektor WBPP Jowita Maćkowiak.

O zapisach projektu tego dokumentu rozmawiali w lutym i marcu radni z kilku sejmikowych komisji.

Radni o szczegółach

Marek Sowa i Zofia Szalczyk zapytali, czy zapisy audytu nie utrudnią powstawania nowych inwestycji w odnawialne źródła energii, np. wiatraków czy farm fotowoltaicznych.

– Długo zastanawialiśmy się nad zapisami, które pozwalałyby chronić krajobraz i jednocześnie nie blokowały wiatraków. Ostatecznie nie chcemy wchodzić w kompetencje samorządów. To planiści muszą zdecydować, czy nowa turbina wiatrowa zakłóci miejscowy krajobraz czy nie – brzmiała odpowiedź Jowity Maćkowiak.

Henryk Szopiński zastanawiał się, jak dużym problemem jest tzw. baneroza (nadmierna obecność reklam w przestrzeni miast i gmin), a przedstawiciele WBPP wskazywali raczej na kwestię betonozy, tj. zastępowania przestrzeni biologicznie czynnej (zieleni i drzew) na placach i skwerach przez pozbruk, granit czy beton, a także coraz większą liczbę ogrodzeń posesji z płyt betonowych w całej Wielkopolsce.

Rozwój miast i przedsiębiorstw może następować w oparciu o MPZP, opracowywane przez gminy, dlatego nasz audyt nie jest tutaj żadną przeszkodą

Mirosława Rutkowska-Krupka, Jerzy Lechnerowski i Andrzej Pichet dopytywali, czy gminy muszą w swoich planach miejscowych uwzględnić zapisy audytu i czy to nie wydłuży (i tak czasochłonnej) procedury uchwalania tych dokumentów. Gdy okazało się, że takie uzgodnienie z zarządem województwa jest konieczne, podczas posiedzenia Komisji Gospodarki padł wniosek Marty Dzikowskiej, poparty m.in. przez Przemysława Ajchlera i przewodniczącą sejmiku Małgorzatę Waszak-Klepkę, by uchwalony 27 marca audyt krajobrazowy zaczął obowiązywać po 90 dniach, co pozwoli gminom zakończyć już procedowane MPZP.

Ostatecznie podobną zmianę do uchwały zaproponował zarząd województwa, a sejmik ją zaakceptował, dając w ten sposób gminom czas na sfinalizowanie uchwalania wyłożonych już do publicznego wglądu MPZP.

– Choć audyt nie jest aktem prawa miejscowego, to samorządowcy mają obawy związane z tym dokumentem. Boją się, że utrudni on uchwalanie planów miejscowych – tłumaczyła Mirosława Rutkowska-Krupka, a Zofia Szalczyk dodała, by ograniczeniami zawartymi w audycie nie narobić gminom niepotrzebnych kłopotów.

– Tam nie ma twardych zakazów czy nakazów dla JST, są wspomniane rekomendacje i wnioski. To gminni radni we współpracy z urbanistami decydują ostatecznie o sposobach i możliwości zabudowy danego terenu – powtarzała Jowita Maćkowiak.

Zresztą samorządy brały udział w konsultacjach społecznych audytu krajobrazowego, podczas których swoje opinie i uwagi wskazały 52 gminy.

Ponadto w marcu w UMWW zorganizowano dodatkowe spotkania z samorządowcami i przedsiębiorcami z północnej części Wielkopolski, którzy obawiali się ewentualnych planów uchwalenia parku krajobrazowego w Dolinie Noteci.

– Rozwój miast i przedsiębiorstw może następować w oparciu o MPZP, opracowywane przez gminy, dlatego nasz audyt nie jest tutaj żadną przeszkodą. Z kolei wątpliwości rolników dotyczyły projektu parku krajobrazowego, a nie audytu – podsumował te spotkania podczas sesji sejmiku wicemarszałek Wojciech Jankowiak.

Co zatem znalazło się w najnowszym opracowaniu WBPP?

Krajobrazy priorytetowe

Z projektu audytu wynika, że w Wielkopolsce zidentyfikowano niemal 2,5 tys. krajobrazów, w tym 120 priorytetowych. To tereny położone m.in. w miastach i na wsiach oraz na obszarach cennych przyrodniczo (lasach, polach, jeziorach i w dolinach rzek).

Takie opracowania porządkują rozwój gmin i dają samorządowcom wskazówki do prowadzenia odpowiedzialnej polityki przestrzennej

– Żeby wyodrębnić czy postrzegać dany teren jako krajobraz, musiał mieć on powierzchnię minimum jednego hektara. Liczba i powierzchnia obszarów priorytetowych to około 5 proc. wszystkich krajobrazów województwa – wskazuje Jarosław Kamiński, główny projektant dokumentu z Wielkopolskiego Biura Planowania Przestrzennego w Poznaniu.

Te priorytetowe przestrzenie poddano gruntownej analizie, składającej się z czterech części: charakterystyki i walorów krajobrazu, zagrożeń dla możliwości jego zachowania, rekomendacji i wniosków na przyszłość oraz lokalnych form architektonicznych.

– Przeprowadzona w ramach „Audytu…” identyfikacja i analiza wartości krajobrazowych Wielkopolski pokazała szereg niezwykle cennych krajobrazów priorytetowych, szczególnie ważnych dla zachowania różnorodności kulturowej i przyrodniczej oraz tożsamości dla przyszłych pokoleń, zarówno w wymiarze europejskim, krajowym, jak i regionalnym – podkreśla Wojciech Jankowiak.

Wśród nich najwięcej jest obszarów wiejskich, podmiejskich i osadniczych, a także leśnych czy wód powierzchniowych.

– Nasz audyt ma zagwarantować dodatkową ochronę cennym terenom, wyróżniającym się np. pod względem przyrodniczym, kulturowym czy widokowym – potwierdza Jarosław Kamiński.

Zdjęcia, mapy, grafiki

Analizę cech (przyrodniczych, kulturowych i syntetycznych) każdego krajobrazu priorytetowego uzupełnia dokumentacja fotograficzna i kartograficzna. Zdjęcia prezentują charakterystyczne cechy i obiekty oraz ogólne ujęcia obrazujące fizjonomię i strukturę krajobrazu. Dokumentację kartograficzną przygotowano z kolei w postaci odpowiednich rysunków/szkiców. Dodatkowo w audycie znajdziemy także kartę oceny dla każdego wyznaczonego krajobrazu, która pozwala nam zapoznać się z jego walorami i atutami.

Te dane (audyt krajobrazowy przygotowano w wersji elektronicznej) można pobrać za pośrednictwem aplikacji, dostępnej na stronie www.wbpp.poznan.pl.

Przy okazji prac nad audytem powstała publikacja „Krajobrazy Wielkopolski. Miasta”, zawierająca charakterystykę kilkunastu wielkopolskich miejscowości.

„To miasta o różnej genezie powstania oraz indywidualnym charakterze. Zostały wyodrębnione w oparciu o cenne obszary i elementy krajobrazowe świadczące o ich tożsamości, tj.: rynki i ratusze, kościoły i klasztory, wielkie rezydencje, kolej, a także elementy krajobrazu przyrodniczego takie jak rzeki i jeziora. Uznano je za wyjątkowe, gdyż posiadając bardzo charakterystyczną kompozycję oraz indywidualną zabudowę, ukształtowały miasto jako wielowątkową przestrzeń o zróżnicowanej i bogatej strukturze” – czytamy w książce.

Jej autorzy przypominają, że w Wielkopolsce zasadnicze znaczenie dla procesu lokalizacji i rozplanowania ośrodków osadniczych miała sieć wód i dogodne warunki umożliwiające przeprawy przez rzeki.

***

– Audyt to narzędzie diagnostyczne, służące pozyskiwaniu fachowej wiedzy o regionie. Pomoże nam prowadzić politykę krajobrazową, wzmocni ochronę przestrzeni na cennych obszarach, da wskazówki samorządowcom chcącym zadbać o swoje małe ojczyzny – podsumowuje kilka lat pracy nad dokumentem dyrektor Jowita Maćkowiak.